بیستون در امتداد مسیر تجارت باستانی پیوند دهنده فلات مرتفع ایران با بین النهرین و بقایای خصوصیات زمان ما قبل تاریخ تا زمان مادها ، هخامنشی ، ساسانی و ایلخانی ، واقع شده است . اثر تاریخی اصلی این سایت باستان شناسی ، حجاری و نقش های برجسته و کتیبه خط میخی ، به دستور داریوش اول (کبیر) زمانی که به تاج و تخت امپراتوری ایران در سال 521 قبل از میلاد دست یافت ، می باشد . حجاری ها و نقوش برجسته ، داریوش را در حال کشیدن یک کمان بعنوان نشانی از حاکمیت و پا گذاشتن روی سینه پیکری که به پشت افتاده است ، به تصویر می کشد . طبق افسانه این پیکر نشان دهنده گومت ، ماد مجوس و مدعی تاج و تخت است که قتلش باعث به قدرت رسیدن داریوش شد . در زیر و اطراف نقشهای برجسته ، در حدود 1200 خط کتیبه وجود دارد که داستان جنگهای داریوش در سال 521-520 قبل از میلاد در برابر فرمانروایانی را بیان می کند که قصد تجزیه امپراتوری تاسیس شده کورش را داشته اند. کتیبه به سه زبان نوشته شده است . قدیمی ترین آنها متن ایلامی است که به افسانه های توصیف پادشاه و شورش ها اشاره می کند . به دنبال آن یک نسخه بابلی از افسانه های مشابه وجود دارد . آخرین مرحله کتیبه بسیار مهم است ، چون اینجاست که داریوش برای اولین بار نسخه فارسی قدیمی کارهای انجام شده اش را معرفی کرد . این تنها متن مهم شناخته شده هخامنشیان برای ثبت برقراری دوباره امپراتوری توسط داریوش اول است . کتیبه همچنین گواهی بر مبادله جریانها در توسعه هنر بیاد ماندنی و نوشتن در منطقه امپراتوری ایران می باشد . همچنین بقایایی از دوره مادها (7 تا 8 قرن قبل از میلاد) و نیز از دوره هخامنشی (4 تا 6 قرن قبل از میلاد) و دوره های پس از هخامنشی وجود دارد .