عالی قاپو کاخی بزرگ در اصفهان است . در قسمت غربی میدان نقش جهان ، روبروی مسجد شیخ لطف الله واقع شده است ، و در اصل بعنوان یک درگاه وسیع طراحی شده بود. 48 متر بلندی آن است و هفت طبقه دارد ، که هر یک توسط راه پله ای مارپیچ و دشوار قابل دسترسی است. در طبقه ششم ، سالن موسیقی ، فرو رفتگیهای مدور عمیقی در دیوارها یافت می شود علاوه بر زیبایی ، دارای خاصیت صوتی نیز است .
نام عالی قاپو ، از کلمه عربی “عالی” به معنی باشکوه و کلمه ترکی “قاپو” به معنی دروازه ، به این کاخ داده شد وقتی که کاخ درست در ورودی کاخهای صفوی بود که از میدان نقش جهان تا بلوار چهار باغ امتداد داشتند . ساختمان ، یکی دیگر از عمارت های فوق العاده صفوی ، به فرمان شاه عباس اول در اوایل قرن هفدهم ساخته شد.اینجا جایی بود که شاه برای پذیرایی اشراف و سفرای خارجی استفاده می کرد. شاه عباس ، برای اولین بار اینجا ، نوروز 1006 هجری قمری /1597 میلادی را جشن گرفت.
عالی قاپو در نقاشی های دیواری طبیعت اثر رضا عباسی ، نقاش شاه عباس اول ، و شاگردان او ، غنی است. نقوش گل دار، حیوان و پرنده در آثار او به چشم می خورد. درب ها و پنجره های تزیین شده کاخ در دوران هرج و مرج اجتماعی تقریبا” غارت شده اند. تنها یک پنجره در طبقه سوم از تاخت و تاز در امان مانده است. عالی قاپو به طور قابل ملاحظه ای در دوره حکومت شاه سلطان حسین ، آخرین شاه صفوی ، مرمت و بازسازی شد اما در دوره تهاجم افغانها دچار وضعیت ویرانی وحشتناکی شد. در دوره ناصر الدین شاه قاجار (1848-96)، کتیبه ها و کاشی های گل دار صفوی بالای درگاه با کاشی های سازگار با کتیبه ها جایگزین شدند.
شاه عباس دوم در مورد تزیین و کمال عالی قاپو مشتاق بود ، سهم عمده او ، سالن باشکوه ، بناهای طبقه سوم بود. هجده ستون سالن با آینه ها پوشیده شده و سقف آن با نقاشی های بزرگ تزیین شده است.
صدر اعظم در طبقه اول مستقر بود. در طبقه ششم ، پذیرایی و ضیافت سلطنتی برگزار می شد. بزرگترین اتاقها در این طبقه یافت می شوند. تزیینات گچبری سالن ضیافت در موضوع ظرفها و فنجانهای مختلف فراوان می شود. طبقه ششم سالن موسیقی نامیده شده بود. اینجا گروههای مختلف موسیقی اجرا کرده و آواز می خواندند.
از سالنهای بالا ، شاه صفوی چوگان تماشا می کرد .
کاخ پشت اسکناس 20000 ریالی به تصویر کشیده شده است.
دلیل نام گذاری
عالی قاپو چند معنی دارد ، اما به ورودی یا دروازه عالی مجموعه کاخها و بناهای عمومی حکومت صفویه اشاره دارد.
مراحل ساخت
عالی قاپو در چند مرحله ایجاد شد ، از یک بنا با دروازه تک ، با ورودی به مجموعه بنای حکومتی شروع شد و به تدریج توسعه یافت و در شکل کنونی خاتمه یافت . دوره توسعه ، با وقفه های آن ، تقریبا” 70 سال به طول انجامید.
مرحله اول: بنای اولیه بعنوان ورودی مجموعه به شکل مکعب و در دو طبقه به ابعاد 20 در 19 متر با 13 متر ارتفاع بود.
مرحله دوم: ایجاد سالن بالایی ، در دالان ورودی ، به شکل مکعب ، روی بنای مکعب شکل اولیه و با همان ارتفاع در دو طبقه ساخته شد.
مرحله سوم: ایجاد طبقه پنجم ، آمفی تئاتر یا سالن موسیقی ، در سالن پایینی ، با استفاده از اتاق مرکزی برای نور آسمان ساخته شد.
مرحله چهارم: ایجاد ایوان یا عمارت شرقی به سمت میدان ، که با بنای برج شکل پشتیبانی شده است . با ایجاد این ایوان ، دالان ورودی ، در امتداد دروازه اصلی و گذر بازار، عمود بر پهلوی شرقی ساختمان کشیده شد.
مرحله پنجم: ایجاد سقف چوبی ایوان ، که توسط 18 ستون چوبی پشتیبانی شده است و همزمان با نصب سقف ، راه پله اضافی پهلوی جنوبی ایجاد شد و راه پله ملوکانه نامیده شد.
مرحله ششم: طی این مرحله ، یک مخزن آب در پهلوی شمالی برای تهیه آب استخر مسی ایوان ستوندار ساخته شد. تزیینات گچی در طبقه پذیرایی و سالن موسیقی.
اتاق طبقه ششم نیز با گچ کاری تزیین شد. که نمایانگر گلدانها و ظروف است و بعنوان اتاق موسیقی و صدا معروف است. و بخاطر برش تزیینات دور اتاق که بیانگر شاهکاری قابل توجه است، قطعا” برای بازدید با ارزش است. این اشکال بعنوان گنجه در آنجا قرار داده نشده بودند ، گچبری دارای بیشترین ظرافت است. پس می توان نتیجه گرفت که برای تزیین در این اتاقها قرار گرفته اند. اتاقها برای مهمانی های خصوصی و نوازندگان موسیقی شاه استفاده می شدند، و این مکانهای تو خالی در دیوارها پژواک ها را نگه داشته و صدای آواز و آلات موسیقی را در تمامی قسمتها به وضوح انعکاس می دادند.
تزیینات
تزیینات اتاق بزرگ طبقه سوم که در سالن ستوندار باز می شود، و توسط شاه عباس برای پذیرایی مهمانهای رسمی استفاده می شد ، بیشترین جلوه را دارد. خوشبختانه ، سقفها ، که پرندگان در رنگهای طبیعی شان روی آن به تصویر کشیده شده اند، بدون تغییر در وضعیت اصلی شان از دوران صفویه باقی مانده اند، و بهترین سقفهای بنا هستند .