مشهد دومین شهر پرجمعیت در ایران و مرکز استان خراسان رضوی است. در شمال شرق کشور و نزدیک مرزهای ترکمنستان و افغانستان واقع شده است. جمعیت آن 3131586 نفر می باشد. این شهر آبادی عمده در طول مسیر جاده باستانی ابریشم بود که به مرو در شرق وصل می شد.
شهر بخاطر میزبانی مقبره امام رضا ، هشتمین امام شیعیان معروف و مورد احترام است و هر ساله میلیونها زائر از زیارتگاه امام رضا دیدن می کنند و به ایشان ادای احترام می کنند.
مشهد بعنوان شهر فردوسی نیز شناخته می شود ، شاعر ایرانی شاهنامه ، که حماسه ملی ایران محسوب می شود. این شهر زادگاه برخی از مهمترین چهره های ادبی و هنرمندان نظیر مهدی اخوان ثالث شاعر نامی معاصر و محمدرضا شجریان آوازه خوان و آهنگ ساز سنتی ایرانی است. فردوسی و اخوان ثالث هر دو در توس دفن شده اند. شهری باستانی که ریشه اصلی شهر کنونی مشهد محسوب می شود.
مشهد کلمه ای عربی و به معنی محل شهادت ، جایی است که امام رضا هشتمین امام شیعیان در آن به شهادت رسید و زیارتگاه ایشان در آن قرار دارد.
در آغاز قرن نهم (قرن سوم هجری قمری) ، مشهد دهکده کوچکی در 24 کیلومتری توس بود و سناباد نام داشت. کاخ تابستانه حمید بن قحطبه ، حاکم خراسان در آن قرار داشت. در سال 808 ، هارون الرشید ، خلیفه عباسی ،برای آرام کردن شورش رافع ابن لیث از آنجا می گذشت، دچار بیماری شد و درگذشت. او زیر کاخ حمید ابن قحطبه دفن شد . چند سال بعد در سال 818 علی الرضا توسط مامون به شهادت رسید و کنار قبر هارون به خاک سپرده شد.
پس از این واقعه ، شهر ،مشهد الرضا نامیده شد . شیعیان شروع به بازدید آنجا برای زیارت قبر او نمودند . در اواخر قرن نهم ، گنبد روی قبر و ساختمانهای متعدد و بازارهایی ساخته شد . طی بیش از یک هزاره چندین بار ویران و بازسازی شده است.
مشهد تا حمله مغول در سال 1220 شهر بزرگی محسوب نمی شد . به همین خاطر با وجود ویرانی بسیاری از شهرهای خراسان ، مشهد نسبتا” سالم ماند. بنابراین بازماندگان قتل عام به مشهد مهاجرت کردند. وقتی ابن بتوته از شهر در سال 1333 بازدید کرد ، گزارش داد که شهری بزرگ با درختان میوه ، رودها و آسیاب های فراوان بوده است. یک گنبد بزرگ با سازه ای ظریف بالای آرامگاهی خاص ، دیوارها با کاشی های رنگی تزئین شده بودند.
پس از آن در دوران سلطنت شاهرخ میرزا تیموری ، مشهد تبدیل به یکی از شهرهای اصلی ناحیه شد. در سال 1418 ، همسرش ، گوهرشاد بنای مسجدی برجسته در کنار زیارتگاه را ایجاد کرد که بعنوان مسجد گوهرشاد شناخته می شود. این مسجد تا کنون نسبتا” سالم باقی مانده است، شاخصه اندازه بزرگ آن مربوط به موقعیت شهر در قرن پانزدهم می باشد.
شاه اسماعیل اول موسس سلسله صفویه ، پس از مرگ حسین بایقرا و سقوط سلسله تیموریان زمام مشهد را بدست گرفت . مشهد در سلطنت شاه عباس اول توسط ازبک ها فتح شد، و پس از یک مبارزه سخت و طولانی با شکست ازبک ها در نبردی نزدیک هرات و راندن آنها به خارج از رود سیحون ، توسط شاه عباس در سال 1597 بازپس گرفته شد.
شاه عباس اول می خواست ایرانیان را به رفتن به مشهد برای زیارت تشویق کند. گفته شده که او پیاده از اصفهان به مشهد رفت. طی دوره صفویه ، مشهد حتی رسمیت مذهبی بیشتری بدست آورد و تبدیل به مهمترین شهر خراسان بزرگ شد و چندین مدرسه علمیه و بناهای دیگری کنار زیارتگاه امام رضا ساخته شد.
علاوه براهمیت مذهبی ، مشهد نقش سیاسی مهمی را نیز ایفا می کرد.بزرگترین شکوهش در زمان نادر شاه ، حاکم ایران از 1936 تا 1747 و نیز بانی بزرگ زیارتگاه امام رضا بود ، کسی که مشهد را پایتخت خود قرار داد.
جاذبه ها
به غیر از زیارتگاه امام رضا ، تعدادی از پارک های بزرگ ، مقبره های تاریخی نزدیک توس و نیشابور ، قبر نادر شاه و پارک کوه سنگی از جاذبه های این شهر می باشند. مجموعه کوهستان پارک شادی شامل باغ وحش است که در آن جانوران وحشی نگهداری می شوند و گردشگران بسیاری را جذب می کند.
برخی از جاذبه ها بیرون شهر قرار دارند : قبر خواجه مراد در امتداد جاده تهران ، قبر خواج ربیع واقع در 6 کیلومتری شمال شهر که کتیبه هایی از خوشنویس مشهور صفوی ، رضا عباسی در آن وجود دارد ، و قبر خواجه اباصلت، در 20 کیلومتری مشهد در امتداد جاده نیشابور. (هر سه نفر از شاگردان امام رضا بودند).
قبر فردوسی در توس ، 24 کیلومتری مشهد ، و استراحتگاه های طرقبه ، طرق ، اخلامد ، زشک و شاندیز .
حمام عمومی شاه ، در دوره صفویه و در سال 1648 ساخته شده و نمونه برجسته ای از معماری آن دوره است . امروزه مرمت شده و تبدیل به موزه شده است.