گنج نامه کتیبه ای باستانی واقع در 5 کیلومتری شمال شرق همدان در سمت کوه الوند است. این کتیبه ها در دو بخش در گرانیت حک شده اند. سمت چپی به دستور داریوش کبیر (521- 485 پیش از میلاد) و سمت راستی به دستور خشایارشا (485- 465 پیش از میلاد) ایجاد شدند. هر دو بخش به سه زبان باستانی حک شده اند: فارسی قدیم ، بابلی نو و ایلامی نو . این کتیبه ها با ستایش خداوند زرتشت (اهورا مزدا) شروع می شود و اصل و نسب و عملکرد پادشاهان ذکر شده را توصیف می کند.
نسلهای بعدی که نمی توانستند الفبای حروف میخی فارسی باستان را بخوانند فرض کردند که کتیبه ها حاوی راهنمای گنجی کشف نشده هستند. از اینرو آنرا گنج نامه نامیدند.
ترجمه متن کتیبه سمت راست منتسب به خشایارشا:
” اهورامزدا که بزرگترین خدایان است ،که این سرزمین را آفرید، که مردم را آفرید، که شادی را برای مردم آفرید، که خشایارشا را شاه کرد، یگانه شاه از میان شاهان بسیار و یگانه فرمانروا از میان فرمانروایان بسیار. من (هستم) داریوش، شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه کشورهای با ملت های بسیار، شاه این سرزمین بزرگ دور دست پهناور، پسر داریوش هخامنشی”
ترجمه متن کتیبه سمت چپی منتسب به داریوش کبیر:
” اهورامزدا که این سرزمین را آفرید، که مردم را آفرید، که شادی را برای مردم آفرید، که داریوش را شاه کرد، یگانه شاه از میان شاهان بسیار و یگانه فرمانروا از میان فرمانروایان بسیار. من (هستم) داریوش، شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه کشورهای با ملت های بسیار، شاه این سرزمین بزرگ دور دست پهناور، پسر ویشتاسب هخامنشی”