کارون تنها رودخانه قابل کشتیرانی ایران است. 720 کیلومتر طول آن است . از کوه زرد کوه منطقه بختیاری رشته کوه زاگرس سرچشمه می گیرد ، شاخه های بسیاری نظیر دز و کوهرنگ را قبل از عبور از شهر اهواز مرکز استان خوزستان ، دریافت می کند.
کارون به سمت خلیج فارس ادامه می یابد ، با انشعاب به دو شاخه اصلی در دلتای آن – بهمنشیر و حفار – که به اروند رود می پیوندند ، به خلیج فارس می ریزد. جزیره مهم آبادان بین این دو شاخه کارون واقع شده است. بندر خرمشهر توسط شاخه حفار از جزیره آبادان مجزا شده است.
ژوریس زارینس و دیگر پژوهشگران کارون را بعنوان یکی از چهار رودخانه عدن شناسایی کرده اند ، سایر رودخانه ها دجله ، فرات و کرخه می باشند.
در اوایل دوران باستان ، کارون بعنوان پاسی تیگریس شناخته می شد. نام قرون وسطی و جدید ، کارون ، برگرفته از نام کوهرنگ است که هنوز توسط یکی از دو شاخه اصلی کارون برقرار است.
در کوههای زاگرس غرب ایران و در دامنه های 4548 متری زرد کوه سرچشمه می گیرد. این رودخانه در جنوب و غرب از طریق چند سلسله کوه مهم جاری می شود و آب اضافی از ونک در جنوب و بازفت در شمال دریافت می کند. این شاخه ها به حوضه آبریز بالای سد کارون-4 می افزایند. 25 کیلومتر پایین دست ، کارون به مخزن شکل گرفته توسط سد کارون-3 عریض می گردد.
خرسان به قسمتی از مخزن از جنوب شرق جاری می شود. این رودخانه از این مخزن عبور کرده و از طریق دره ای عمیق و باریک ابتدا در جهت شمال غرب ، سپس ایذه و در نهایت به دشت سوسن جاری می شود. کارون بعد از آن به سمت شمال و مخزن سد شهید عباسپور (کارون -1) تغییر جهت می دهد. کارون در جهت جنوب غرب به سد مسجد سلیمان (کارون-2) جاری می شود ، سپس به سمت شمال غرب تغییر جهت می دهد. سرانجام کوهپایه ها را ترک کرده ، به سمت جنوب ، سپس شوشتر و تلاقی آن با دز جاری می شود . سپس به سمت جنوب غرب می پیچد ، شهر اهواز را دو نیم کرده و در جنوب از طریق زمین های کشاورزی به دهانه آن در اروند رود در خرمشهر جاری می شود ، جایی که آب آن ، همراه با دجله و فرات به سمت جنوب شرق تغییر جهت داده و به خلیج فارس جاری می شود. حوضه رودخانه کارون در قسمتهایی از دو استان ایران 65230 کیلومتر مربع مساحت دارد. طول این رودخانه در حدود 950 کیلومتر است و میانگین تخلیه آن 575 متر مکعب در ثانیه است.اهواز بزرگترین شهر کنار این رود است. شهرهای مهم دیگر عبارتند از : شوشتر ، خرمشهر ، مسجد سلیمان و ایذه.
بسیاری از منابع و حمل و نقل خوزستان به کارون متصل هستند. از زمان نخستین اکتشاف نفت توسط انگلیسی ها در مسجد سلیمان ، کارون یک مسیر مهم برای حمل نفت به خلیج فارس بوده است و یک آبراه بازرگانی مهم است. آب کارون امکان آبیاری 280000 هکتار از دشتهای اطراف را فراهم می آورد و بیشتر از 100000 هکتار برای دریافت آب برنامه ریزی شده اند.
تاریخچه
دره رود کارون سکونت گاه تمدن ایلامی بود که در حدود 2700 سال پیش از میلاد سر برآورد. در چند نقطه از تاریخ ، تمدنهای بین النهرین نظیر اور و بابل ، ایلام را برانداختند و کنترل کارون و اطراف آن در خوزستان امروزی را بدست گرفتند. با اینحال امپراتوری ایلام تا حدود 640 سال پیش از میلاد و زمانی که آشوریان آنرا تصرف کردند ، دوام داشت. شهر شوش نزدیک شهر شوش امروزی بین رودهای دز و کارون ، یکی از بزرگترین آنها قبل از ویرانی توسط مهاجمان بود.
نخستین پل های شناخته شده بر روی کارون توسط اسیران رومی شامل والرین امپراتور آن ساخته شدند ، نام پل و سد “بند قیصر” در شوشتر (قرن سوم میلادی) به این خاطر است.
در دو نظریه از چندین نظریه درباره ریشه ها و موقعیت باغ عدن ، فرض شده که کارون همان رود جیحون باشد که در کتاب مقدس توصیف شده است . قویترین این نظریه ها ، توسط باستان شناس ژوریس زارینس مطرح شده است.
سدها
تعدادی سد عمدتا” به منظور تولید برق و امکان کنترل سیل بر روی کارون ساخته شده است . سد گتوند ، سد مسجد سلیمان ، کارون -1 (سد شهید عباسپور )، کارون -3 ، و کارون -4 ، بیشتر آنها متعلق به شرکت توسعه آب و برق ایران است .سد کارون -2 بطور بالقوه در دشت سوسن بین عباسپور و کارون-3 قرار دارد ، اما این پروژه بعلت ترس از غرق شدن سایت های باستان شناسی هنوز مورد بحث است.