زاینده رود بزرگترین رود فلات مرکزی ایران بود . در اوایل سالهای 2010 رودخانه پس از سالها بی آبی فصلی بکلی خشکید.
زاینده رود از کوههای زاگرس شروع شده و قبل از تمام شدن در باتلاق گاوخونی که دریاچه نمک فصلی در جنوب شرق اصفهان است ، 400 کیلومتر به سمت شرق جریان می یابد. زاینده رود بر خلاف بسیاری از رودخانه های ایران که فصلی هستند ، در تمام طول سال جریان داشت . بستر رودخانه زاینده رود با بسیاری از پلهای دوره صفویه پل بسته شده و رودخانه از طریق پارکهای متعددی در جریان است.
حوضه رود زاینده رود دارای 41500 کیلومتر مربع مساحت است ، از ارتفاع 3974 متر تا 1466 متر ، و میانگین باران 130 میلیمتری و میانگین دمای 3 تا 29 درجه سانتیگراد. 2700 کیلومتر مربع زمینهای تحت آبیاری در بستر رود زاینده رود با آب مشتق از 9 واحد آبی اصلی زاینده رود ، چاه ها ،قنات و چشمه هایی در دره های جانبی وجود داشتند. آب زاینده رود به مردم ایران مرکزی خصوصا” در استانهای اصفهان و یزد زندگی می بخشید. قبل از خشکیدن ، سرانه آب هر فرد 240 لیتر در روز در نواحی شهری و 150 لیتر در روز در روستاها بود. در سالهای 1970 ، جریان رودخانه 1.2 کیلومتر مکعب در سال یا 38 متر مکعب در ثانیه تخمین زده می شد.
تاریخچه
برای هزاران سال مردم در کرانه های زاینده رود زندگی کرده اند. نخستین شواهد سکونت انسان در امتداد این رودخانه در غاری بنام قلعه بزی در نزدیکی دیزیچه در جنوب غرب اصفهان یافته شده است.بیش از 40000 سال پیش ، گروههایی از شکارچیان پارینه سنگی (نئاندرتال ها) از غارهای قلعه بزی بعنوان پناهگاهی برای سکونت موقت یا فصلی استفاده می کردند و ابزار سنگی و استخوانهای حیوانات شکار شده خود را در آن می گذاشتند . یک فرهنگ ما قبل تاریخ باستانی ، تمدن زاینده رود ، در امتداد کرانه های زاینده رود در هزاره ششم قبل از میلاد رشد کرد.
زاینده رود از شهر اصفهان ، مرکز عمده فرهنگی و اقتصادی ایران عبور می کند. در قرن هفدهم ، شیخ بهایی (دانشمند متنفذ و مشاور سلسله صفویه ) یک سیستم کانال به منظور توزیع آب به حومه اصفهان طراحی کرد و ساخت. آب زاینده رود به رشد جمعیت و اقتصاد کمک کرد و باعث ایجاد اصفهان بعنوان یک مرکز دارای نفوذ شد و چشم اندازی سبز به اصفهان بخشید ، شهری که در وسط بیابان است.
استفاده و تقسیم آب
تا سالهای 1960 در استان اصفهان ، توزیع آب بر اساس طومار بود ، سندی که از قرن شانزدهم وضع شده بود. طومار جریان زاینده رود را به 33 بخش تقسیم میکرد که پس از آن بطور خاص به هشت بخش اصلی در منطقه تخصیص می یافت . در سطح بخش ، جریان آب هم بر اساس زمان و هم با استفاده از خاکریزهای متغیر تقسیم شده بود بطوریکه این نسبت می توانست بدون توجه به ارتفاع جریان حفظ شود.
پل ها
چندین پل جدید و قدیمی بر روی زاینده رود وجود دارد . قدیمی ترین آنها پل شهرستان است که در قرن پنجم میلادی ساخته شده و هنوز هم بعنوان گذرگاه عابر پیاده استفاده می شود.
پلهای روی زاینده رود در شهر اصفهان
- پل مارنان ساخت 1599 (عابر پیاده)
- پل وحید ساخت 1976
- پل وحید 2 ساخت 2007
- پل فلزی ساخت سالهای 1950
- پل آذر ساخت 1976
- سی و سه پل ساخت 1932 (عابر پیاده)
- پل فردوسی ساخت سالهای 1980
- پل جوبی ساخت قرن هفدهم (عابر پیاده )
- پل خواجو ساخت 1650 (عابر پیاده)
- پل بزرگمهر ساخت سالهای 1970
- پل غدیر ساخت 2000
- پل شهرستان ساخت قرن یازدهم ( پایه های پل به قرن پنجم میلادی برمی گردد) (عابر پیاده)
در بخشی از زاینده رود که از اصفهان عبور می کند ، پلها ، پارکها ، قایقهای پدالی و رستورانها و کافه های سنتی در میان بقیه میراث فرهنگی غنی اصفهان ، جاذبه های گردشگری عمده برای ایرانیان و نیز بازدید کنندگان بین المللی هستند.