مسجد شاه یا مسجد امام ، پس از انقلاب اسلامی در ایران تغییر نام یافت . مسجد جامع عباسی مسجدی در اصفهان است که در قسمت جنوبی میدان نقش جهان قرار گرفته است . در دوره صفوی و به دستور شاه عباس اول بنا شد . سالهای متمادی مسجد جامع اصفهان نامیده می شد .
این مسجد بعنوان یکی از شاهکارهای معماری ایرانی و نمونه ای عالی از معماری دوره اسلامی ایران در نظر گرفته می شود. مسجد شاه اصفهان یکی از شاهکارهای جاودان معماری در ایران است . همراه با میدان نقش جهان بعنوان سایت میراث جهانی یونسکو ثبت شده است . ساخت آن در سال 1611 شروع شد و زرق و برق آن ناشی از کاشی های هفت رنگ آن و کتیبه های خوش نویسی شده اش می باشد . مسجد یکی از گنجینه های مشخص شده در دور دنیا در 80 گنجینه است که توسط تاریخ شناس و معمار “دن کروک شانک ” معرفی شده است .
سبک چهار ایوان
صفویان مسجد شاه را بعنوان کانالی که از طریق آن می توانستند خودشان را با تکنیک های متعدد معماری شان بروز دهند ، تاسیس کردند. قالب چهار ایوان که در دوره سلجوقی نهایی شد و توسط صفویان به ارث برده شد ، نمای خارجی حیاط را به همراه دروازه های بلند در هر طرف ،و مهمتر از خود بنا در این مسجدها دایر کرد. طی دوران سلجوقیان عرفان اسلامی در حال رشد بود و ایرانیان به دنبال نوع جدیدی از طرح معماری بودند که هویت ایرانی را تاکید می کرد ، آرایش چهار ایوان شکل گرفت .حالا ایرانیان یک میراث معماری غنی داشتند و شکل متمایز ایوان در واقع از پیشترها گرفته شده بود : طرح های کاخهای ساسانیان همانند کاخ اردشیر. بنابراین معماری اسلامی ظهور یک نوع تازه را شهادت می داد که از طرح دارای سقف مبتنی بر ستونهای قدیم ، مسجدهای عربی نظیر مسجدهای اموی متفاوت بود. قالب چهار ایوان معمولا” از یک مربع شکل می گیرد ، حیاط مرکزی با ورودی بزرگ در هر طرف ، بودن دروازه ها به سوی جهان معنوی را تداعی می کند .
ایستاده در میدان ، ایوان ورودی (دروازه) به مسجد از یک نیم دایره شکل می گیرد ، شبیه نیمه ماه فرو رفته و 27 متر ارتفاع ، طاقی با تزئینات فیروزه ای قاب شده و تزئین شده با کاشی کاری غنی ، یک ویژگی متمایز در معماری ایرانی اسلامی. در اطراف دو مناره بالا می آید ، 42 متر ارتفاع ، و ایوان های چوبی حکاکی شده با طاقدیس های پویا . استاد خوش نویس دربار شاهنشاهی، رضا عباسی تاریخ ساخت را حک کرده و در کناره های آن اشعاری در مدح محمد و علی است . در وسط ، مقابل ورودی ، حوضی کوچک و مکانی برای استراحت اسبها قرار دارند و در داخل نمازگزاران یک آبگیر مرمری بزرگ بر روی یک پایه یافت می شود که از آب تازه و شربت پر می شده است .
هنگام عبور از درگاه ورودی ، به صحن اصلی حول یک حوض بزرگ می رسیم . دو دروازه (ایوان) در طرفین توجه فرد را به دروازه اصلی در منتها الیه جلب می کند ، همراه با مناره ها و گنبد مرتفع در پشت آن با تزئین رنگارنگ آن .
ویژگی متمایز هر مسجد ، مناره آن است و مسجد شاه چهار مناره دارد . هنوز در مسجدهای ایرانی مناره های بلند برای صدا کردن نمازگزاران نامناسب شمرده می شود و آنها برای این منظور خاص گلدسته اضافه می کنند که در مسجد شاه در بالای ایوان غربی قرار دارد.
بناهای مذهبی
در داخل ، خواص صوتی و پژواک ها در نقطه مرکزی زیر گنبد مورد علاقه بازدیدکنند گان است ، به عنوان خلاقیت معمارها هنگام ساخت گنبد ، امام را با صدایی ضعیف قادر به سخنرانی می کند و به وضوح در داخل بنا شنیده خواهد شد.
محراب ، به بلندی 3.5 متر و عرض 1 متر بر روی دیوار جنوب غربی ، جهت مکه را نشان می دهد . بالای آن مردان شاه یک کمد با روکشی از طلا قرار داده بودند. دو اثر در آن جا گرفته است: یک قرآن که گفته شده بوسیله امام رضا رونویسی شده است، و جامه خون آلود امام حسین . جامه گفته شده یک قدرت جادویی دارد گرچه هیچگاه نمایان نشده است و در میدان نبرد از نوک نیزه برداشته شده است .
از صحن اصلی ، ایوان به سمت شرق یک مدرسه مذهبی را در برگرفته است که شامل یک کتیبه اثر خوش نویس محمد رضا امامی در مدح چهارده معصوم است. ایوان در گوشه غربی به یک مدرسه دیگر ویک مسجد زمستانه منتهی می شود .در صحن اختصاصی ساعت آفتابی مشهور ساخت شیخ بهایی یافت می شود.
گنبد
همانند ایوان ، معرفی گنبد به طرح های معماری اسلامی توسط ایرانیان انجام شد. قدیمی ترین این بنا در مسجد زواره است که به سال 1135 برمی گردد. ایرانیان این گنبدها را قرنها قبل بنا کردند و برخی از اولین نمونه های گنبدهای بزرگ در دنیا در ایران یافت می شوند . بنابراین مسلمانان صفوی به شدت وام دار دانش دوران پیش از اسلام در ساخت گنبد بودند، بعنوان مثال استفاده از سازه هایی به منظور گذار از یک بنای هشت ضلعی به یک گنبد مدور . برای سرپوش گذاشتن این بخشهای انتقال ، ایرانیان شبکه های طاقدیس غنی ساختند. بنابراین این ویژگی نیز به مسجدهای ایرانی معرفی شد.
یک رنسانس در ساختمان گنبد ایرانی توسط صفویه آغاز شده بود. ویژگی متمایز گنبدهای ایرانی که آنها را از گنبدهای ساخته شده در دنیای مسیح یا امپراتوری عثمانی و مغول متفاوت می کند، کاشی های رنگارنگ بود که بیرن گنبد را می پوشاند ، درحالیکه در داخل هستند . طولی نکشید که شمار این گنبدها در اصفهان به دهها گنبد رسید.
هنر
مسجد شاه یک بنای عظیم بود ، گفته شده شامل 18 میلیون آجر و 475 هزار کاشی است و 60 هزار تومان شاهی برای ساخت آن هزینه شد. سبک هفت رنگ کاشی موزاییک در آن بکار گرفته شد. در مسجدهای ایرانی پیشین کاشی ها از موزاییک سفال درست شده بودند ، یک روند کند و گران که تکه های کوچک از کاشی های تک رنگ بریده شده و برای ایجاد طرح های پیچیده مونتاژ می شدند.
درگاه ورودی مسجد بهترین تزیینات در بنا را نمایش می دهد، تماما” در کاشی موزاییک هفت رنگ اجرا شده است (آبی ایرانی تیره ، آبی ترکی روشن ، سفید، سیاه ، زرد ، سبز و قهوه ای روشن). یک نوار کتیبه عریض با نوشته های مذهبی به خط ثلث سفید روی زمینه آبی تیره ، ایوان را قاب می کند. کاشی ها در مسجد بجز تالارهای سرپوشیده بنا عمدتا” آبی هستند.
روبروی شمال ، درگاه مسجد به میدان معمولا” زیر سایه است اما از آنجا که با کاشی موزاییک های درخشنده ساخته شده ، با یک نور عمدتا” آبی فوق العاده می درخشد . تزیین بنا کاملا” سنتی است ، بطوریکه به نقوش هنری نمادین ایرانی کلاسیک در اثربخشی شهرت دارد.
معماران
معمار مسجد به استاد علی اکبر اصفهانی شهرت دارد.
اندازه ها
درگاه مسجد 27 متر ارتفاع دارد ، با دو مناره 42 متری پوشانده شده است . مسجد با چهار ایوان و طاق احاطه شده است . تمامی دیوارها با کاشی موزاییک هفت رنگ تزیین شده اند. با شکوه ترین ایوان مسجد ایوانی است که روبروی قبله است و 33 متر بلندی دارد. پشت این ایوان فضایی است که با بزرگترین گنبد شهر به بلندی 52 متر پوشانده شده است . گنبد دو لایه است . کل زیربنای آن 100 در 130 متر با صحن مرکزی 70 در 70 متر است .