مجموعه گنجعلی خان ، یک مجموعه بنای صفوی واقع در مرکز شهر کرمان است. این مجموعه شامل مدرسه ، میدان ، کاروانسرا ، حمام، آب انبار ، ضرابخانه ، مسجد و بازار است.
مجموعه گنجعلی خان توسط گنجعلی خان حاکم استان های کرمان ، سیستان و قندهار از سال 1596 تا 1621 در دوره شاه عباس اول صفوی ساخته شد. تعدادی از کتیبه های داخل مجموعه تاریخ دقیق زمانی که این مکان ها ساخته شده اند را نشان می دهند. معمار این مجموعه محمد سلطانی از یزد بود.
این مجموعه دارای مساحت 11000 متر مربع است و در مرکز یک میدان عمومی با ابعاد 99 متر در 54 متر است که با بازار شرقی- غربی وکیل در جنوب آن در یک ردیف قرار گرفته است. این میدان توسط گذرگاه های طاقدار بازار به سمت شمال ، جنوب و غرب احاطه شده و در کنار کاروانسرای گنجعلی به سمت شرق واقع شده است. ورودی به حمام گنجعلی در امتداد بخشی از بازار وکیل در جنوب میدان که بعنوان بازار گنجعلی خان شناخته می شود ، قرار دارد. این مجموعه با معماری سبک اصفهانی ساخته شده است.
بناها
میدان گنجعلی
در ایران قدیم ، میدان های شهرها در نزدیکی فرمانداری دایر می شدند و مکان هایی برای گردهمایی و مراسم بودند. میدان گنجعلی با ابعاد 99 متر در 54 متر شبیه به میدان نقش جهان در اصفهان و میدان امیر چخماق در یزد است و توسط عناصر شهری نظیر بازارها ، کاروانسراها و مدرسه ها احاطه شده است.
حمام گنجعلی
حمام گنجعلی در سال 1631 ساخته شده و در قسمت جنوبی میدان گنجعلی به طرف بخشی از بازار وکیل که بعنوان بازار گنجعلی شناخته می شود ، قرار دارد. ورودی این بنا با تزئینات دوره صفویه نقاشی شده است. ویژگی جالب معماری آن اینست که سنگهای تراشیده سقف با کف آن منطبق می شود. حمام از اتاق رخت کنی ، اتاق سرد و اتاق گرم تشکیل شده که همگی با گنبدهایی پوشیده شده اند. حمام های گنجعلی آثار منحصربفرد معماری هستند که با کاشی کاری ها ، نقاشی ها ، گچبری ها و طاق های نفیس تزئین شده است.
این حمام در سال 1971 به یک موزه مردم شناسی تبدیل شد . در نزدیکترین بخش و حیاط اصلی حمام تعداد زیادی مجسمه های واقعی وجود دارند. این مجسمه ها در سال 1973 در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران طراحی و به این موزه منتقل شدند.
بازار گنجعلی
این بازار در بخش جنوبی میدان گنجعلی قرار دارد. داخل این بازار با گچ کاری و نقاشی دیواری های نفیس تزئین شده است . گرچه 400 سال قدمت دارند اما بخوبی حفظ شده اند. این بازار 93 متر طول دارد و از طریق 16 ایوان و طاق به میدان گنجعلی متصل است.
کاروانسرا و مسجد گنجعلی
کاروانسرای گنجعلی در قسمت شرق میدان گنجعلی قرار دارد . درگاه آن دارای کتیبه ای پایه از سال 1598 به خط خوشنویس علیرضا عباسی است. طرح این کاروانسرا از نوع چهار ایوان با سالن های دو طبقه متمرکز بر ایوان های چهار طرف یک حیاط باز است . یک آبنمای هشت ضلعی در وسط حیاط وجود دارد . ابعاد کاروانسرا 31 متر در 23 متر است. همچنین دارای یک مسجد گنبددار کوچک در یک گوشه می باشد که ابعاد آن 5.5 متر در 5 متر است.
ضرابخانه گنجعلی
ساخت ضرابخانه در سال 1598 شروع شد و در سال 1625 به اتمام رسید. تزئینات داخلی شامل گچ کاری خاک سرخ و آجرکاری است. این بنا دارای گنبد بلندی است. این ضرابخانه در سال 1970 تبدیل به یک موزه سکه شناسی شد. موزه سکه هایی از دوره های مختلف نظیر اشکانیان ، ساسانیان ، صفویه و افشاریه را نمایش می دهد.